Op excursie naar het Fruitteeltmuseum in Kapelle Zeeland

Dat is appels met peren vergelijken… Het is niet hetzelfde wil de uitdrukking zeggen. Maar sommige peren lijken toch echt op een appel. De President Roosevelt bijvoorbeeld is zo’n appelronde peer. Met vrijwilligers van Arboretum Oudenbosch bezoek ik het geheel vernieuwde Fruitteeltmuseum in Kapelle Zeeland. In dit dorp draaide ooit de veilingklok en werkten hele families in de oogsttijd in de boomgaard. Nu is die tijd gevangen in een museum met museumtuin waar foto’s, gebruiksvoorwerpen, bomen en planten het verhaal vertellen van de Zeeuwse fruitgeschiedenis.

Sommige van die aanwezige voorwerpen zijn van de vuilnishoop en vernietiging gered. Ladders, kisten, leivormmodellen. Buiten vertellen maar liefst 170 soorten peren en appels in allerlei mogelijke boom- en leivormen (aangevuld met kleinfruit als bramen en frambozen) hun verhaal. Het is oogsttijd als we Kapelle bezoeken. Zoekend naar de ingang is al snel duidelijk dat we op het juiste adres zijn. Door het hek zie ik de rijpende peren en appels glimmen in het zonlicht. Het weer werkt ondanks de voorspellingen mee. Ja echt, er waren ook dagen met regen deze afgelopen nazomertijd. Dampende koffie staat voor ons klaar met daarbij natuurlijk appeltaart. Het museum draait op vrijwilligers zoals zoveel van dit soort groenplekken.

De Nashypeer lijkt erg op een appel!

Notaris Johan van den Ham

Tijdens de rondleiding krijgen we leuke weetjes en verhalen te horen, zo weten we nu dat de Notarisappel (omstreeks 1890) zijn naam dankt aan het feit dat een notaris deze appel opkweekte uit zaad. Johan van den Ham was notaris in Lunteren en speelde een belangrijke rol voor de fruitteelt daar. In 1873 richtte Van den Ham de Luntersche Tuinbouw-Vereeniging (L.T.V.) op. Deze vereniging heeft zich met veel zaken beziggehouden, maar de meeste aandacht ging uit naar de fruitteelt. Meerdere decennia werd gewerkt aan het kweken van nieuwe vruchtenrassen, vooral appels en peren. Van den Ham meende dat het kweken van appels en peren uitsluitend door stekken en/of enten uiteindelijk tot degeneratie zou leiden. Nieuwe rassen kweekten ze met zaailingen uit speciale mooie vruchten die door de leden van de vereniging, veelal notabelen, bij hun maaltijden moesten worden verzameld. Je ziet ze voor je, die kauwende en spugende notabelen. Vermoedelijk is de Notarisappel een zaailing van de appel Princesse Noble waar hij veel overeenkomsten mee heeft.

President Roosevelt, een peer die niet de typische peervorm heeft… hangend in een haag van perenbomen.

Overigens valt hier anno 2018 nog steeds veel voor te zeggen. Het stekken en enten van bomen leidt tot genetisch identiek materiaal. Inmiddels vallen er soms veel bomen tegelijk ten prooi aan een kwaal of plaagdier. Genetische diversiteit en dus bomen zaaien met divers erfelijk materiaal lijkt daarvoor een oplossing, meer kans op bomen die zo’n ziekte wel aankunnen of zelfs niet ziek worden. Het duurt natuurlijk wel even, een boom uit zaad opkweken.

Opvallende leivorm in opbouw, erg decoratief.

Leivormen

Wandelend door de museumtuin zien we peertjes die zo klein zijn dat ze de naam Zwijnenkeutels dragen. We leren welke appels en peren goed smaken maar commercieel niet interessant zijn vanwege de beperkte houdbaarheid. Daarom vind je in de supermarkten maar zo’n mager aanbod in appel- en perensoorten begrijpen we nu. Vooral de lang houdbare soorten bereiken de schappen, het draait helaas niet voornamelijk om smaak.

Appelboom als parasol geleid, kan dus op terras boven je tuinstoel groeien.

We bewonderen de smalle, houten ladders, maar liefst 11 meter hoog is er één. Je moest toch niet bang aangelegd zijn in de tijd dat appels, kersen en peren nog alleen op hoogstammen groeiden. Nu is er voor iedere tuin en plek een geschikte appel of perenboom te koop. Als haag, zuil, halfstam, of zelfs parasol voor boven de tuinstoel op een terras zijn ze te koop. Sommige cultivars zijn zelfbestuivend, andere hebben een soortgenoot nodig om vrucht te dragen. Bijen voor de bevruchting lok je met een sierappeltje.

Een warm nestje voor oorwurmen

Om natuurlijke beschermers aan te trekken hangen er veel zwart plastic zakjes in de boomgaard. De verblijven van oorwurmen. Gevuld met wat hooi of stro. Simpel maar doeltreffend als verblijf voor de nuttige diertjes. Oorwurmen zijn nachtdieren. Overdag verblijven ze in de grond of tussen bladeren of vruchten. Ze eten bladluizen, perenbladvlooien, etc. De zwarte zakjes zijn goedkoper dan de fraaie keramieken exemplaren of omgekeerde stenen bloempotjes. In een siertuin zijn die voor het zicht wel een beter alternatief.

Voorbeelden van leivormen.

Geschiedenis

De fruitteeltvoorwerpen en de vele oude foto’s aan de muren binnen herinneren aan het werk in de boomgaard, de oogst en de distributie. Het maakt het museum zeer de moeite waard. Een groep van leimodellen belandde bijna op de vuilnisbelt. Afkomstig van een groenopleiding. Gemaakt van echte appel- en perentwijgjes zijn het kleine kunstwerkjes. Buiten herkennen we de vormen terug in het gedeelte waar diverse leivormen bij elkaar staan. Heel opmerkelijk is het tafelsysteem Jonathan (1941, Malus domestica Jonathan). Fruitbomen zo gesnoeid dat ze op tafelhoogte groeien. Een paar weken later zie ik op een open tuindag een zelfde snoeivorm bij de Jorissenhoeve in Schijf, nu van kweeperen. In Kapelle bestaat de afscheiding met de weg vanzelfsprekend uit een vruchtdragende lage appelhaag.

Doorkijkje onder de tafelhoge snoeivorm van de appel Jonathan.

Veiling

De dag eindigt met een heuse veiling. De oude veilingklok en banken kregen ook een plek in het museum. Na uitleg over de werking en het beantwoorden van vragen over bijvoorbeeld het doel van de oude telefoons, gaat de veiling van start. Het is spannend om zo dicht mogelijk bij de minimumprijs te drukken, een enkele keer draait de klok door. Maar de meeste ‘stukken’ krijgen een nieuwe eigenaar. Eén van ons blijkt er heel erg goed in en heeft de kofferbak (bijna) vol. En zo gaan we met de opbrengst naar huis. Unieke appels en peren netjes verpakt, om thuis verder te proeven van de smaken van toen.

Zoek je zelf een fruitboom voor je tuin? Laat je dan goed voorlichten voor je een keuze maakt. Juist voor particulier gebruik zijn de oude, niet in de supermarkt te koop zijnde, soorten een goede keus. Niet alleen smaak, maar ook oogsttijd, vorm én ziekteresistentie zijn belangrijk. Door de vele snoeivormen en zelfs minitrees, is er voor iedere tuin wel een boom op maat te koop. Kijk voor informatie ook eens op fruitbomennet of op de website van De Fruitboogerd bijvoorbeeld.

Het ouderwetse sterappeltje kleurend op een bed van hooi en stro. Dit smaakvolle appeltje was immens populair, maar met het verdwijnen van de hoogstambomen is deze appel, die niet anders kan groeien, verdwenen uit de schappen. Als je plek hebt in je tuin…

Het vernieuwde Fruitteeltmuseum is gevestigd op de Annie M.G. Schmidtsingel 1, 4421 TA Kapelle, Telefoon       0113 – 344904, Email info@fruitteeltmuseum.nl Kijk voor alle informatie over openingstijden, tentoonstellingen, museumtuin, lezingen en workshops op www.fruitteeltmuseum.nl

Voor mijn vaste lezers, ik ben weer terug op mijn blog… hopelijk nu weer met meer regelmaat. Mijn fysieke en als gevolg daarvan mentale situatie en de laatste zware maanden van het leven van een dierbare zorgden voor deze afwezigheid.